مقدمه‌ای بر رشته شهرسازی

شهرسازی دانشی میان‌رشته‌ای است، که به بررسی کلیه روابط موجود در یک شهر و محیط پیرامونی آن، به‌عنوان یک نظام پویا می‌پردازد. این رشته به منظور ایجاد حلقه واصل رشته‌های عمران، معماری، اقتصاد، جامعه‌شناسی و تمام علوم مرتبط به مسائل شهری ایجاد گردید و در واقع پرکننده فضای خالی سیاست‌گذاری و هماهنگی علوم فنی و انسانی در پروژه‌های شهری می‌­باشد. رشته شهرسازی از سال ۱۳۷۸ به عنوان یک رشته مستقل در میان رشته‌های دانشگاهی مقطع کارشناسی کنکور ریاضی ـ فیزیک تأسیس شد. پیش از آن پذیرش دانشجو در رشته برنامه‌ریزی شهری تنها در مقطع کارشناسی‌ارشد با تغییر رشته از رشته معماری صورت می‌پذیرفت. دانشجویان این رشته باید تا حدودی با طراحی آشنا بوده و دارای ذوق و استعداد هنری نیز باشند.

همچنین بایستی به مسائل اجتماعی و انسانی، اقتصادی و مسائل فنی علاقه‌مند باشند و در طی دوره تحصیل، بایستی کارهای تحقیقاتی و پژوهشی فراوانی انجام دهند. دانش آموختگان رشته شهرسازی و خصوصاً کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و طراحی شهری، توانایی طراحی سکونتگاه‌ها و تهیه و ارزیابی طرح‌ها و برنامه‌های شهری در قالب طرح‌های جامع شهری، طرح‌های تفصیلی، طرح‌های جزئیات شهری، طرح‌های آماده سازی زمین و خلاصه تمام طرح‌های مربوط به سکونتگاه‌های انسانی را خواهند داشت. علاوه بر این تهیه و ارزیابی طرح‌های کلان منطقه­‌ای و ملی مانند طرح آمایش سرزمین، طرح کالبدی ملی و طرح‌های منطقه‌ای، استانی و سکونتگاه‌های روستایی از توانایی‌های دانش آموخته رشته شهرسازی خصوصاً در مقطع کارشناسی ارشد می‌باشد.

گرایش‌های رشته شهرسازی

در مقطع کارشناسی ارشد، انتخاب گرایش‌های رشته شهرسازی در کنکور هنر صورت می­‌پذیرد که به دو رشته «طراحی شهری» و «برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و مدیریت شهری» تقسیم می‌­شود.

مقاطع مختلف رشته شهرسازی و جایگاه رشته طراحی شهری در یک نگاه

معرفی رشته طراحی شهری

تعاریف ارائه شده در مورد طراحی شهری بسیار زیاد و بر اساس دیدگاه افراد مختلف، متفاوت می‌باشد. از زمانی که مربوط به دوران جنینی طراحی شهری می‌شود، تا زمانی که با پشت سر گذاشتن زمان به بلوغی نسبی رسیده است، تعاریف متفاوتی ارائه شده است. که در نهایت طراحی شهری با تکامل یافتن در طول زمان و به دست آوردن تجارب فراوان به تعریفی نسبتاً جامع و مانع‌تری دست پیدا کرده است. طراحی شهری فعالیتی است میان رشته‌ای و گروهی، که  در برگیرنده فرآیند مسئله‌گشایی و راه‌حل‌هایی است که هدفشان سامان بخشی کالبدی عرصه عمومی شهر به نحوی است، که موجب ارتقای کیفیت عملکردی زیست محیط و تجربه زیباشناختی و مکان‌های شهری است.

توانایی‌های لازم برای داوطلبان این رشته
رشته طراحی شهری به دلیل داشتن یک سری ویژگی‌های خاص در یادگیری و اجرا مستلزم توانایی‌هایی هرچند معمولی ولی لازم است که به صورت زیر توضیح داده می‌شود:
توانایی‌های جسمی: توانایی کامل برای حرکت، توانایی کامل برای نوشتن و ترسیم کردن با دست‌ها، توانایی کامل برای مشاهده و تشخیص اشیاء، بینیایی کامل و قدرت تشخیص رنگ‌ها به‌طور کامل، توانایی لازم برای تکلّم سلیس و روان و بدون مشکل و قدرت بیان مناسب در بازگویی مسایل.

توانایی‌های ذهنی و روحی: قدرت محاسبه ریاضی، قدرت تجزیه و تحلیل مسایل و توانایی برقراری ارتباط معنایی بین موارد و موضوعات متنوع و در نهایت داشتن قدرت تحلیل قوی از مسایل، توانایی قصور و تجسم فضایی و سه‌بعدی از فضاها و احجام و قدرت به تصویر کشیدن آن‌ها.

تخصص فارغ‌التحصیلان این رشته
فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر داشتن مهارت‌هایی که تخصص رشته پایه‌ی خود آنها است، می‌توانند در موارد زیر به‌طور خاص فعالیت کنند:
– ارائه طرح‌های بهسازی، نوسازی و بازسازی در مقیاس‌های کوچک (در حد یک بلوک شهری یا خیابان) تا مقیاس‌های بزرگ (در حد منطقه‌ی شهری)
– طرح‌های آماده‌سازی زمین
– پروژه‌های مرتبط به تهیه اسناد هدایت و چهارچوب طرحی شهری متناسب با مقیاس
– ارائه طرح‌های موردی در هر پروژه که مرتبط با طراحی فضای شهری می‌شود به‌عنوان مثال طرح مبلمان شهری یک خیابان یا میدان
– پروژه‌ها و طرح‌هایی که در جهت بهسازی و زیباسازی هم‌چنین بالا بردن کیفیت فضایی و عملکردی فضاهای شهری مانند میادین و خیابان‌ها، پارک‌ها و….. می‌شود.
– ارائه طرح ضابط و معیار برای ساخت برنامه و نماهای بدنه‌های شهری
– طراحی شهری شهرهای جدید
– طراحی شهری مجموعه‌های مسکونی

آینده شغلی و بازار کار رشته طراحی شهری

رشته‌ی طراحی شهری در جهان رشته‌ی جوان و نوظهور است. این قضیه در ایران به مراتب بیشتر و پررنگ‌تر بوده و می‌توان گفت رشته‌ی نوپایی تلقی می‌شود که بدون اغراق شاید تنها در چند سال اخیر در ایران که متجاوز از تعداد انگشتان دست نمی‌شود به‌صورت خیلی موردی و محدود پروژه‌هایی که بتوان اطلاق پروژه‌های طراحی شهری به آن داد انجام شده است و البته روز به روز توجه مسئولیت و تلاش آن‌ها برای به انجام رساندن و تحقق بخشیدن به این قبیل پروژه‌ها در شهرهای ایران بیشتر شده است.

از طرفی ایران کشوری است در حال توسعه که به مرور سعی در بازیابی و بازسازی بهتر فضاهای شهری خود در جهت ارتقا کیفیت زندگی شهری و جذب بهتر سرمایه‌ها از طرف دیگر دارد. بنابراین لزوم به کارگیری طرح‌های طراحی شهری در این زمینه نیز بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. در نهایت می‌توان اظهار کرد با توجه به شرایط و گرایش‌های اخیر مسئولین در این زمینه گرچه همچنان این رشته در مقام اجرا جایگاه واقعی خود را در کشور نیافته است اما، از نظر نیاز کشور به آن این رشته قابل توجه بوده و جزء رشته‌های مورد نیاز کشور می‌باشد. پروژه‌هایی که اخیراً اجرا شده و یا در دست تهیه است حاکی از آن است که در آینده می‌توان این امید را داشت که به دور طراحی شهری جایگاه خود را در عرصه‌ی عمل کرده و از آینده‌ی روشن برخوردار شود.

برای مشغول قرار شدن در این رشته مانند هر رشته دیگر می‌توان به خورده‌کاری اجرائی و پژوهش و مدیریتی اشاره کرد. در بحث مدیریتی افراد می‌توانند در سازمان‌های شهرداری‌ها، وزارت مسکن و شهرسازی، شرکت عمران شهرهای سازمان‌های زیباسازی استان و شهر سازمان‌ها و مؤسسات وابسته و یا زیرمجموعه‌ی آن‌ها مشغول به کار شده علاوه بر اینکه برخی اوقات برای انجام برخی پروژه‌ها نیز در مقام کارشناس می‌توانند عهده‌دار کارهای اجرائی نیز باشند ولی جایگاه واقعی انجام کارهای اجرائی اغلب در مهندسی مشاور شهرسازی و معماری انجام می‌شود. در بخش پژوهشی نیز گستره‌ی وسیعی وجود دارد که اگر تدریس را جزء آن نیز حساب کنیم می‌توان به‌عنوان مثال انجام کارهای تحقیقاتی در مؤسسات تحقیقاتی و یا نوتن و تهیه مقالات و پژوهش‌های علمی را بیان کرد.

بازار کار جهانی

این رشته در سطح جهانی دارای بازار کار فراوانی است و به علت نوپا بودن و همچنین به علت آنکه دارای زمینه‌های کاری متنوعی است، هنوز بازار کار آن اشباع نشده است. به‌عنوان نمونه کشور کانادا، بالاترین امتیاز را برای اشخاصی که دارای این مدرک هستند، جهت مهاجرت و یا ادامه تحصیل،قائل است.

دانش شهرسازی به دلیل نو بودن و ماهیت میان رشته‌ای آن، طیف گسترده‌ای از مباحث و فنون مختلف را در بر می‌گیرد. گستردگی زندگی شهری، شهرنشینی، برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت بخش‌های مختلف این رشته، مهارت‌ها و آگاهی‌های کوچک و بزرگی را از دانش‌آموختگان و فعالان این رشته طلب می‌نماید. یک طراح شهری از بدو ورود به این رشته، ضمن دارا بودن انگیزه و علاقه به فعالیت در آن، باید دانش و مهارت‌های خود را در زمینه‌های مختلف و مرتبط کسب و تقویت نماید. در اینجا به برخی از مهارت‌های موردنیاز طراحان شهری برای حضور فعال و موفق در این رشته (چه برای تحصیل موفق و چه برای ورود به بازار کار) اشاره می‌گردد:

علاقه و انگیزه کافی برای فعالیت‌های مهندسی و مباحث شهرسازی

اصل مهم و بنیادی برای حضور و فعالیت در این رشته، داشتن علاقه و انگیزه کافی است.

داشتن درک و ذوق هنری

حوزه مهندسی شهرسازی و به ویژه طراحی شهری تلفیقی از هنر و مهندسی است. با توجه به اینکه مخاطبان و طرف مقابل آنها، همه مردم شهر هستند، برای حصول نتیجه مطلوب و کسب رضایتمندی مردم باید مهندسی و ذوق و قریحه هنری توأمان باهم پیش روند.

داشتن اطلاعات کافی در حوزه‌های مختلف شهری، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و …

غنای رشته شهرسازی و طراحی شهری و رویارویی با مسائل مربوطه، مستلزم دارا بودن آگاهی و شناخت کافی از شرایط و بستر اجتماع، اقتصاد، فرهنگ و … شهر است. هر چقدر گستره آگاهی‌های طراحان شهری در این زمینه‌ها وسیع‌تر و بیشتر باشد، قطعاً شناخت بهتر و در نتیجه راهکارهای مطلوب‌تری برای مسائل حاصل خواهد شد.

برخی از مهارت‌های ویژه طراحان شهری

۱- مهارت­ های تحقیقی ـ نوشتاری

• طرح موضوع و بیان مساله
• بازخوانی نظریه های کاربردی و تدوین چارچوب ­های نظری (نظریه ­های محتوایی چون نوشهرگرایی، رشد هوشمند، محلات نوسنتی، پدسترین پاکت، …)
• آشنایی با ضوابط و الزامات سازماندهی فضایی بر حسب اصالت بخشی، بازآفرینی شهری، باززنده سازی، رنسانس شهری و …)
• و …

۲- مهارت‌های ترسیمی

• ترسیمات نقشه ­ای (دوبعدی)
• استفاده از گرافیک در بیان مفاهیم
• شیت­ بندی
• تبدیل نوشتار به جدول و نمودار و کروکی
• و …

۳- مهارت‌های تحلیلی

• تحلیل توپولوژیک، مرفولوژیک و تیپولوژیک فضا و عناصر فضایی
• تحلیل ساختاری فضا (تحلیل کل و جزء)
• تحلیل تناسبی فضا
• و …

۴- مهارت‌های دیداری و تصوری

• داشتن دید جامع و هوش فضایی قوی
• داشتن مهارت در تصور ابعاد فضایی
• داشتن مهارت در گردش ذهنی در فضا
• و …

داشتن خلاقیت و نوآوری

در مواجهه با مسائل شهری و تغییرات همگام با پیشرفت‌های جهانی که در زندگی شهری جاری و ساری هستند و در طراحی، پیشنهاد و ایجاد فضاها و بناها، خلاقیت و نوآوری برای طراحان شهری به عنوان یک نقطه اثرگذار و مهم در ارائه طرح‌‌ها و راهکارهای آنها به حساب می‌آید. داشتن خلاقیت طراحان شهری به آنها کمک می‌کند که مورد توجه قرار گیرند و در رقابت با سایر افراد و گروه‌ها در صدر باشند.

آشنایی با زبان انگلیسی

در دنیای کنونی، آشنایی با زبان انگلیسی به عنوان زبان گفتاری و نوشتاری بین‌المللی از مهمترین ویژگی‌های یک طراح شهری است. مهارت در این زبان کمک می کند تا یک طراح در ارائه طرح‌ها و کانسپت‌های خود و نیز در ارتباطات بین‌المللی با دانشگاه‌ها، سازمان‌ها و افراد، در جستجوی اطلاعات در بستر شبکه جهانی اینترنت و … موفق ظاهر گردد.

سفرهای شهری داخلی و خارجی

سفر همیشه توأم با کسب تجربه است. در حوزه طراحی شهری، سفر کردن به شهرهای مختلف داخلی و خارجی باعث الهام گرفتن از محیط، فضا، روش‌ها و سبک‌های طراحی نقاط مختلف می‌گردد. طراحان شهری می‌توانند با سفر به شهرها و نقاط مختلف و الگوبرداری از محیط و فضاهای مختلف آن نقاط، با تجریه و تحلیل و سازگار نمودن الگو با محل یا شهر موردنظر و اعمال تغییرات لازم، آنها را پیاده سازی و اجرا نمایند.

مهارت‌های نرم‌افزاری

با توجه به پیشرفت‌های روزافزون در زمینه فناوری اطلاعات، داشتن مهارت‌های مختلف در این حوزه برای همه به ویژه برای طراحان شهری، امری لازم و ضروری به حساب می‌آید. برای طراحان شهری در مواجهه با طرح‌‌ها، داشتن مهارت‌های نرم‌افزاری امتیاز بسیار بزرگ و بااهمیتی به حساب می‌آید. در اینجا به برخی از نرم‌افزارهایی که کسب مهارت در آنها برای طراحان شهری لازم و مناسب می‌باشد، اشاره می‌گردد:

Auto Cad : نرم افزار  طراحی‌های دو بعدی و سه بعدی و علوم مهندسی مرتبط با نقشه کشی

Sketchup: نرم افزار طراحی و ایجاد پروژه‌های معماری و شهری به صورت سه بعدی

Adobe Photoshop : نرم افزار قوی و معروف گرافیکی جهت ویرایش تخصصی تصاویر و اشکال گرافیکی

CityEngine : نرم افزار ایجاد مدل سازی سه بعدی شهری

Revit : نرم افزار مدل سازی و طراحی نقشه های ساختمانی

فهرست دروس رشته طراحی شهری در دانشگاه

تعداد کل واحدهای درسی در دوره کارشناسی‌ارشد طراحی شهری ۳۲ واحد و به شرح زیر است:

آن دسته از پذیرفته‌شدگانی که رشته کارشناسی آنها غیر از مهندسی شهرسازی و یا کارشناسی شهرسازی است، ملزم به گذراندن حداقل ۶ واحد و حداکثر ۱۲ واحد درسی به عنوان دروس جبرانی هستند. این دروس در یک نیمسال تحصیلی (نیمسال اول) باید ارائه شوند. این ترم در سقف زمانی طول دوره محاسبه نمی‌شود. یادآوری می‌نماید که رفع کمبود ۶ واحد جزء مسئولیت دانشگاه پذیرنده نیست. دانشجو موظف است برای سازگاری شرایط خویش با الزامات رشته و دروس تخصصی، کمبودهای بیش از ۶ واحد را (تا میزانی که شورای گروه مربوط صلاح بداند) را به طرق مقتضی جبران نماید.

برای دریافت سیلابس (برنامه درسی و سرفصل دروس) رشته طراحی شهری مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری روی لینک زیر کلیک نمایید: