انواع نظریه در شهرسازی
جان لنگ: جان لنگ، معمار و شهرساز امریکایی است. شهرت او بیشتر به خاطر پژوهش هایش در زمینه معماری و طراحی بر پایه الگوهای رفتاری انسان است.
ارائه یک فرانظریه برای دسته بندی نظریه ها؟ (جان لنگ)
لنگ در ارائه چهارچوب مفهومی خود از یک فرانظریه سود می جوید. پیش از او فالودی نظریه ها را به دو شیوه دسته بندی نموده بود: ماهوی- رویه ای و اثباتی- هنجاری، چارچوب پیشنهادی لنگ نیز از یک ماتريس ساده 2 در 2 تشکیل می شود که ستون های آن بیانگر سوگیری فلسفی و سطرهای آن نشان دهنده موضوع نظریه است:
- نظریه های اثباتی، لنگ هدف نظریه‌های اثباتی را توانا ساختن افراد به بیرون کشیدن شمار زیادی نظریه تشریحی از یک نظریه توصیفی میداند و در این باره به موضوع “صرفه‌جویی اندیشه” اشاره می‌کند. لنگ یکی از دلایل افول اندیشه‌ها در حرفه طراحی شهری را نداشتن پایه‌های نظریه اثباتی تدوین شده میداند.
- نظریه های محتوایی، با پرداختن به چگونگی پدیده‌هایی که با آن سرو کار دارند، به توصیف و تحلیل کیفیت محیط، چگونگی کارکرد آن و توانایی‌های آن برای تامین نیازهای جسمانی و زیبایی شناختی مردم می‌پردازد.
- نظریه های رویه ای، از دیگر سو نظریه‌های رویه‌ای اثباتی با ماهیت شیوه عملی طراحی در رشته های طراحی محیطی سروکار دارند و معمولا به تبعین ماهیت تحلیل، ترکیب و شیوه‌های ارزیابی در فرآیند طراحی می‌پردازد.
- نظریه های هنجاری، دیدگاه‌های فلاسفه، سیاستمداران و معماران درباره بایدها و نبایدهارا دربرمی‌گیرد، نظریه‌های هنجاری که بر پایه‌های نظریه‌های اثباتی ساخته می‌شوند، درباره چگونگی کارکرد پدیده‌ها مطرح می‌شوند و به درک خوب و بد پدیده‌ها می‌پردازد.
لنگ سپس به تبیین نقش علوم رفتاری در طراحی محیطی می‌پردازد. به باور او علوم رفتاری با هدف اصلی بنیان نظریه اثباتی و با توصیف و تبیین پدیده‌ها، می‌تواند دانشی ایجاد کند، که پیشبینی الگوهای فعالیت و ارزشها را میسر سازد. لنگ بر این باور است که برای ساختن محیطی که بتواند نیازهای انسانی را برآورده سازد، نخست باید ماهیت مسائل طراحی را شناخت. مدلی که او برای نیازهای انسانی در نظر می‌گیرد، همان مدل مازلو است، که لنگ آن را جامعترین مدل از سلسه مراتب نیازهای انسان می‌خواند.
انواع شیوه طراحی از دیدگاه لنگ
لنگ با پافشاری بر ضرورت تدوین مدلی که نظریه های طراحی را سامان دهد و آنها را شفاف سازد، به تدوین پایه‌های نظری(اثباتی و هنجاری) طراحی محیطی می‌پردازد. او در این راستا و برای تدوین مدلی پایه در فرآیند طراحی مفاهیم موجود از شیوه‌های طراحی را به سه دسته تقسیم می‌کند:
1- شیوه طراحی به مانند فرآیند شهودی: در این رویکرد فرآیند طراحی، فرآیندی از تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزیابی در نظر گرفته شده و برای طراحی فرآیندهایی ذهنی قائل است که قابل فهم و ترکیب جهان شمول هستند.
2- شیوه طراحی به مانند فرایندی خردگرا: فرآیند طراحی مجموعه‌ای از کارهای مجرد به شمار آمده که در یک سامانه خطی پی در پی رخ میدهد و بر پایه آن هر چه مسائل با دقت بیشتری تحلیل شوند، دانش فراگیرتری بدست می‌آید. این نظریه‌ها بیشتر هنجاری هستند تا اثباتی مانند مدل پیشنهادی کریستوفر الکساندر که شیوه کاربردی طراحی را به دو گام اصلی “تجزیه و تحلیل” و “ترکیب” دسته بندی می‌کند.
مشکل بنیادین این مدل ها آن است که از پرداختن به توانایی های انسان یا واقعیت های رابطه انسان محیط دوری گزیده‌اند.
3- شيوه طراحی به مانند فرایندی اقناعی: به مانند مدلهای نسل دوم تحت تاثیر مدل های برنامه‌ریزی شهری دهه ۱۹۷۰ هستند و گرایش به مشارکت بیشتر در فرایند تصمیم‌گیری بوده و جنبش‌های “طراحی اجتماع محلى” و”طراحی با مشارکت مردم”را به همراه داشته‌اند. در این نگرش طراح همچون کاردانی فنی است که داده‌های مورد نیاز طراحی را گردآوری می‌کند.
نظریه محتوایی و اثباتی لنگ برای طراحی محیطی
به گفته لنگ مدلهای فرآیند اقناعی برای همه فرآیندهای طراحی محیط توالی و پیوستگی قائل هستند اما نه با ترتیبی خطی. سرانجام لنگ در تبیین یک نظریه رویه ای برای طراحی، ضمن این که برای فرآیند طراحی مبنایی عقلانی قائل است، آن را فرآیندی اقناعی می داند. نظریه محتوایی و اثباتی لنگ برای طراحی محیطی و نقش ماهیت محیط – رفتار را می توان به صورت زیر خلاصه نمود:
- در طراحی محیط ساخته شده ما با الگوهای محیط ساخته شده و قابلیتهای آن سروکار داریم.
- در طراحی نیاز داریم که بدانیم این الگوها چگونه نیازهای انسان را برآورده کرده و چه الگوهایی لذت زیبایی شناختی فرد را بر می آورد.
- چگونگی دریافت قابلیت های محیط، اندیشه به آن و واکنش مردم در برابر آن از موضوعات طراحی محیطی است.
- درک تفاوت های فردی و محیطی که رفتار مردم و قابلیت های محیط دلخواه آنها را پیش بینی می کند، در طراحی محیطی بسیار اهمیت دارد.
ارزش ها و هنجارهای طراحان از دیدگاه لنگ
از مهم ترین مباحثی که لنگ در تبیین مفهوم و ماهیت رابطه انسان و محیط طرح می کند. مفهوم “قرارگاه رفتاری” است. و در تبیین آن از مفهوم “سامانه های فعالیتی” (سلسله مراتبی از قرارگاههای رفتاری که درون ساختمان ها، محلات و شهر جریان دارند) استفاده می کند.
لنگ به طور کلی ارزشها و هنجارهای طراحان را ناشی از چند عامل میداند:
1- شیوه نگرش مردم
۲- نحوه نگرش به طبیعت
۳- شیوه نگرش به محیط ساخته شده
۴- نگرش به فرآیند طراحی شهری
۵- رابطه کارفرما و طراح ۶- نگرش به فناوری
منابع
- آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط/ جان لنگ؛ ترجمه علیرضا عینی فر، تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ، 1388.
